Federiko Felini – Sladak i gorak život

Ovog januara obeležava se 100 godina od rođenja italijanskog filmskog reditelja, jednog od najznačajnijih filmskih stvaralaca XX veka. Federiko Felini je autor koji je svojim darom zadužio italijansku i svetsku kinematografiju, pomerio celuloidne granice, uticao na mnoge autore pokretnih slika, i ostao upamćen kao tvorac filmova osobene poetike i jezika u kojima se prepliću snovi, mašta, sećanja i realnost.

Sto godina od Felinijevog rođenja ovog januara obeležavaju mnoge filmske institucije u svetu. Među njima je i Jugoslovenska kinoteka koja tokom januara predstavlja veliku retrospektivu Felinijevih filmova, kao i izložbu njegovih crteža. Zbog velikog interesovanja celokupan program, 17 najboljih filmova italijanskog reditelja, biće ponovljen u februaru.

Putevi filmske magije

Federiko Felini je rođen 1920. u Riminiju, a umro je u Rimu, 1993. Na samom početku stvaralaštva, na njega je veoma uticao neorealistički umetnički pokret. Slike iz snova, i razna priviđenja upleo je u filmske priče, a jedinstvena filmska magija učinila ga je prepoznatljivim, cenjenim, popularnim.

Odrastao je u Rimu, a u teškim ratnim godinama prodavao je stripove i priče humorističkom magazinu Marc’Aurelio. Radio je i scenario za jedan radio-serijal, u kom je glumila Đulijeta Masina. Felini se njom oženio 1943, a taj brak, sa puno trzavica, trajao je 50 godina. Veliki reditelj je 1944. upoznao reditelja Roberta Roselinija, i postao deo scenarističkog tima koji je radio na filmu Rim, otvoren grad, pionirskom ostvarenju neorealizma. Za svoj doprinos scenariju ovog filma Felini je zaradio svog prvog Oskara, i ubrzo postao jedan od najuspešnijih italijanskih scenarista.

Kao reditelj debitovao je 1950, a prvi komercijalni uspeh doživeo je tek njegov treći film Vitelloni (Mladi i strastveni) snimljen 1953, u kom evocira sećanja na sopstveno odrastanje u Riminiju, slika dosadu provincijskog života, i bavi se temom kojoj će se, kao zreliji reditelj, vratiti par decenija kasnije u kultnom filmu Amarkord.

Filmovi iz pedesetih Feliniju su doneli popularnost, prepoznatljivost, nagrade. La Strada (Ulica) iz 1954. je nagrađen Oskarom za najbolji scenario, glavnu rolu tumačila je Đulijeta Mesina, a naslovna kompozicija Nina Rote postala je veoma popularna. Mesina je igrala i u ostvarenju  Le notti di Cabiria (Kabirijske noći), tumačeći temperamentnu rimsku prostitutku. I ovaj film je nagrađen Oskarom za najbolji strani film, a priča je iskorišćena za poznati mjuzikl Sweet Charity.

La Dolce Vita (Sladak život) iz 1960 bila je prva rediteljeva saradnja sa Marčelom Mastrojanijem. U filmu koji slika Rim okupiran filmskim zvezdama, korumpiranim novinarima, dekadentnim aristokratama, Anita Ekberg je kapriciozna i zavodljiva američka glumica Silvija Rank. Njeno noćno kupanje u rimskoj fontani Di Trevi jedna je od najuzbudljivijih i najmarkantnijih scena u filmu. Od svih Felinijevih filmova Sladak život je imao najveći kulturološki uticaj. Tako se izraz paparazzi (koji danas označava fotografe koji progone slavne ličnosti), prvi put čuo u ovom filmu – jedan od fotografa, progonitelja slavnih, u filmu se prezivao Paparaci.

A u ostvarenju Osam i po, najhvaljenijem Felinijevom filmu (koji je reditelju doneo trećeg Oskara) Mastrojani igra filmskog reditelja u jeku kreativne krize, koji pokušava da iz nje pronađe izlaz vraćajući se u prošlost, maštajući o detinjstvu, i sanjareći o savršenoj i nedostižnoj ženi (igra je Klaudija Kardinale). Osam i po, zanimljivo je, bio je jedan od omiljenih filmova reditelja Martina Skorsezea, film kom se uvek vraćao u potrazi za sopstvenim nadahnućem.

Sledeće Felinijevo ostvarenje, Satirikon iz 1969. oda je hipi pokretu, i slika tadašnjeg dekadentnog sveta, a Rim, nastao par godina kasnije, delo je koje prepliće fantastiku i realnost, i predstavlja razne epizode iz istorije grada. U ovom filmu na velikom platnu briljira harizmatična i prelepa zvezda Ana Manjani.

Amarkord iz 1972, autobiografsko Felinijevo delo, doneo je reditelju četvrtog Oskara za najbolji strani film. U njemu je Felini rekonstruisao rodni Rimini iz predratog vremena (scenografija za ovaj, i mnoge druge Felinijeve filmove izgrađena je u rimskom studiju Činečita), iz dvadesetih i tridesetih godina XX veka, predstavio galeriju živopisnih likova pitoresknog primorskog gradića, preneo na platna sopstvena adolescentska maštanja i ludorije, dočarao buđenje fašizma… Nostalgično, duhovito i povremeno gorko sećanje na mladost u filmu je podvučeno sjajnom muzikom stalnog saradnika Nina Rote.

Omaž u Riminiju

Omaž Feliniju povodom sto godina od rođenja ove godine priređuje i njegov rodni grad Rimini. U gradiću na obali Jadranskog mora 14. decembra otvorena je izložba Fellini 100. Immortal genius (Felini 100. Besmrtni genije).

Postavka u zamku Sismondo predstavlja mnoge do sad neobjavljene materijale. Pored ostalog, izloženi su kostimi iz filmova i crteži snova koje je reditelj crtao u kontinuitetu 30 godina i  pokazivao ih svom terapeutu. Predstavljeni su i materijali iz zaostavštine čuvenog italijanskog kompozitora Nina Rote, koji je sarađivao sa Felinijem na mnogim filmovima.

Kustosi izložbe podsećaju da su Felinijevi filmovi kao putovanje kroz istoriju Italije, od tridesetih do osamdesetih godina prošlog veka. Oni imaju notu ironije, naglašenu imaginaciju, osećaj za lepotu. Istaknuto je i da je ovaj reditelj najbolje pričao priče o Italiji. Izložba podseća i da se u svojim ostvarenjima Felini poigravao nesvesnim (izučavao je Junga i njegove teorije), i govorio da ne vidi granicu između mašte i stvarnosti, jer – sve je realno.

Izložba u Riminiju otvorena je do 15. marta. U aprilu se seli u Rim (biće postavljena u Palazzio Venezia), a potom i u druge gradove – Los Anđeles, Moskvu, Berlin…

Pored ove izložbe, u Riminiju se tokom čitave 2020. organizuju razni događaji u čast slavnog reditelja. Jedan od njih je i festival Seventh Art – Cinema and Industry, na kom će se od 3. do 5. aprila održati mnogi besplatni događaji – projekcije filmova, radionice, izložbe, predavanja.

U Riminiju će do kraja ove godine biti otvoren i muzej Federika Felinija, sa impresivnom i sveobuhvatnom stalnom postavkom.

Retrospektiva u Kinoteci

Aktuelna retrospektiva u beogradskoj Kinoteci predstavlja 17 Felinijevih filmova – od Svetlosti varijetea iz 1950, do ostvarenja Felinijev Kazanova iz 1976. Od 14. januara u Kinoteci se može pogledati i izložba Felinijevih crteža. Reč je o reprodukcijama crteža iz Felinijeve Knjige snova koja je nastajala decenijama, i ima preko 400 strana. U Kinoteci je predstavljen izbor skica koje ilustruju razne teme koje se provlače kroz Felinijeve filmove – eros, putovanje, istoriju, moć, modu, književnost… I pružaju uvid u interesovanja, način stvaranja, i puteve mašte reditelja čiji su filmovi natopljeni emocijama, snovima, maštom, i sećanjima. I koji uzbuđuju i inspirišu i danas.

Naslovna fotografija: Jugoslovenska kinoteka