Pogledali smo Grad, jedini zvanično zabranjen domaći film: Prva gola glumica, homoseksualizam i opšte sivilo

Ove godine se navršava 60 godina od nastanka filma “Grad”, omnibusa koji su potpisali Živojin Pavlović, Marko Babac i Kokan Rakonjac. Kažemo nastanka, a ne premijere, s obzirom da je ovaj film jedini zvanično i sudski zabranjen film naše kinematografije.

Zabrane u jugoslovenskoj kinematografiji nisu retka pojava. Međutim, filmovi koji se nisu sviđali tadašnjem režimu bi bili sklanjani, okarakterisani kao nepodobni, pojeo bi ih mrak, ili bi bili sklonjeni u čuveni bunker, koji je predstavljao svojevrsan “zatvor za nevaljale filmove”

U bunker su tako otišli filmovi “Wr. Misterija Organizma” Dušana Makavejeva, “Rani radovi” Želimira Žilnika, “Uloga moje porodice u svetskoj revoluciji” Bate Čengića između ostalih, a možda i najgore je prošao “Plastični Isus” koji je režirao Lazar Stojanović i koji je odslužio i tri godine u zatvoru zbog ovog filma. Ono što je zajedničko za sve ove naslove je to da su na tvrđi ili možda mekši i metaforičniji način se ophodili prema tadašnjem mrežimu, vlasti, ali i Drugu Titu.

Otud je film “Grad” specifičan iz nekoliko razloga. Naime, film nije angažovan kao Žilnik ili pokušava da pronađe paralele između Tita i Hitlera kao “Plastični Isus”. Ovaj film prati tri priče, urbane i jako mračne, sa likovima, pretežno mladim, koji ne vide nadu u budućnosti i žive živote na granici depresije.

U prvoj priči, u režiji Kokana Rakonjca, imamo muškarca i ženu koji jednog popodneva imaju neobavezan seks, ali ništa u tome neme romantičnog i lepog, iako se ovaj deo filma zove “Ljubav”.

U drugom delu filma, Srce, (režija Marko Babac) u sobi se nalaze muškarac koji je nezadovoljan posle seksa sa ženom, ali kome prija društvo prijatelja koji je došao lepo obučen i koji se flambojantno ponaša, dok se pojavljuje i gospodin koji dobija infarkt, gde nam se možda dovodi do znanja da je srčani udar nastao zbog toga što je prešao iz kapitalističke firme u socijalističku.

U trećoj priči, koju potpisuje Živojin Pavlović, imamo čoveka koji dobija bez razloga batine od strane grupe momaka, deset na jedan, dok putuje kroz grad koji izgleda kao mesto iz koga treba pobeći, a ne u njemu živeti.

Takav film je više nego bilo šta alarmirao vlasti, jer takav pad morala i snage modernog čoveka, plus sa temama, koje su bile veliki “no no”, počev od neobaveznog seksa, abortusa, homoseksualizma, naveo je da film dođe do suda u Sarajevu koji ga je zabranio.

U obrazloženju sudske zabrane sadržaj druge priče ovako je predstavljen: “Druga priča “Srce” prikazuje jednog lječnika koji otpraća iz svog stana prostitutku, nakon čega posmatra sebe u ogledalu, naziva sebe budalom, govoreći da treba da se opere. U međuvremenu na ulici, kraj izloga, prikazuje jednog imbecilnog mladića, reklo bi se homoseksualca, koga žene ne interesuju i koji nakon hodanja po ulici dolazi kod doktora u stan pitajući ga kako mu se sviđa njegov novi džemper jer je to uvoz iz Italije. Istovremeno se na trećoj strani prikazuje jedan čovjek osrednjih godina s naočarima koji hoda ulicom teško dišući, da bi na kraju ušao u jedno dvorište puno radijatora, uz jedan od kojih sjeda, povijajući se i dahćući tako da se vidi da taj čovjek boluje od srca.” (Ovaj citat se nalazi u knjizi Bogdana Tirnanića “Crni talas”.)

Godinama je pisano i na kraju usvojeno da prva golitinja na domaćem posleratnom filmu se desila 1967. u filmu “Ljubavni slučaj službanice PTT-a”, a prva domaća glumica koja se skinula je u kultnoj sceni Eva Ras. Ipak, gledanjem ovog filma, utvrđujemo da je četri godine pre nje to bila Branka Jovanović u ovom filmu.

Kako je reditelj Marko Kostić napisao u jednom tekstu, ovaj film je zabranjen zato što je imao drugačiji odnos prema stvarnosti, a ne zato što je kritikovao politički establišment države.

Sa druge strane, vlast, država, uvek se plašila drugačijeg i novog, kao i promene, bila ona pozitivna ili negativna, a ovaj film upravo donosi drugačije razmišljanje i menjanje ljudi zaglavljenih u ništavilosti svakodnevice. Nepokazivanje ljubavi ili bilo kakvih emocija, seks na jedno veče, homoseksualizam, stvari su koje neće neki oficir tog vremena ili činovnik razumeti, već će se plašiti i odbaciti, odnosno zabraniti.

Za film se dugo mislio da je spaljen i izgubljen. Radom Kinoteke i Radoslava Zelenovića, mnogi filmovi Crnog talasa su ponovo pronađeni u osamdesetim, nakon čega je sa uspehom skinuta ljiga sa njihovog imena. Tako je i 1990. u Sarajevu, filmu “Grad” skinuta sudska zabrana.

Film nije za preporuke, svakodnevno gledanje i uživanje, ali je mali i sjajan izgubljeni artefakt jednog vremena, koji je dugo vremena skrivan od nas.