Dario Arđento: Proslavljamo osamdeset godina italijanskog maestra napetosti

Da li ste čuli za Darija Arđenta? Ako ste odrastali 70-ih i 80-ih i/ili ste posvećeni poklonik filmske napetosti, velika je verovatnoća da jeste. A ako niste, to se lako može ispraviti tako što ćete pročitati ovaj tekst… Osamdesetogodišnji italijanski sinesasta nam je dao trostruki povod da o njemu pišemo: u Kanu će u julu biti prikazan film u kome tumači glavnu ulogu, na našim kioscima je epizoda Dilana Doga za koju je napisao scenario i, najvažije od svega, ovih dana počinje snimanje Arđentove 19. dugometražne bioskopske režije – dugoočekivanog trilera Tamne naočare.

Arđento je u svet filma ušao 60-ih godina prošlog veka, uz podršku oca Salvatorea koji je u to vreme bio uticajni producent. Mladi Arđento je jedno vreme pisao filmske kritike, da bi veoma brzo prešao u scenarističke vode – između 1966. i 1969. napisao je čak trinaest filmova, uključujući kultni Leoneov špageti-vestern Bilo jednom na Divljem zapadu (C’era una volta il West, 1968) i Kaltabijanov nasilni gangsterki triler Poslednji obračun (Comandamenti per un gangster, 1968) koji je sniman u Jugoslaviji i u kome je glavnu ulogu odigrao naš Ljuba Tadić.

Arđentova prva režija bio je triler Ptica sa kristalnim perjem (L’uccello dalle piume di cristallo, 1970), u Jugoslaviji distribuiran pod naslovom Tajna crne rukavice, film koji je neočekivano postigao ogroman komercijalni uspeh svuda u svetu i lansirao rediteljsku karijeru mladog Rimljanina. Italija je u to vreme bila meka žanrovskog filma, a Arđento se odlično uklopio u trend, specijalizovajući se za nasilne trilere sa primesama horora. Ovaj uspeh je doveo do toga da sledeće godine u bioskope stignu još dve Arđentove režije – Mačka sa devet repova (Il gatto a nove code; 1971) i Četiri muve na sivom somotu (4 mosche di velluto grigio, 1971), filmovi koji sa Pticom sačinjavaju manje-više neformalnu Životinjsku trilogiju.

Sedamdesete su godine velikog Arđentovog uspona. Ređao se hit za hitom, uključujući i filmove koji se smatraju remek-delima i njegovim najboljim i najuticajnijim režijama: Tajna napuštene kuće (Profondo rosso, 1975) i Suspiria (1977), te saradnja sa Džordžom E. Romerom na zombi epiku Zora živih mrtvaca (Dawn of the Dead, 1979, u italiji poznatom pod naslovom Zombi).

Osamdesete su počele drugim delom trilogije Tri majke – filmom Inferno (1980), nakon čega su usledili Bezumlje (Tenebre, 1982), Natprirodna pojava (Phenomena, 1985) i Opera (1987). U to vreme je Arđento, kao njegovi otac i brat Klaudio pre njega, uveliko i producirao, te je zaslužan i za nastanak nekih veoma popularnih filmova drugih reditelja, kao što su Demoni (1985) Lamberta Bave ili Crkva (La chiesa, 1989) Mikela Saovija.

Od devedesetih pa nadalje, Arđentova karijera je zapala u krizu koja se, kako su godine prolazile, samo produbljivala. Iako se Opera smatra njegovim poslednjim velikim filmom, i kasnije je bilo naslova vrednih pomena, kao što su, na primer, još jedna saradnja sa Džordžom E. Romerom (diptihu po Poovim pričama Dva zla oka/Due occhi diabolici, 1990), filmovi Stendalov sindrom (La sindrome di Stendhal, 1995) i Spirala straha (Non ho sonno, 2002), te epizoda TV antologije Gospodari horora – Dženifer (Jenifer, 2005), ali je tokom poslednje tri decenije bilo više naslova koji nisu zaslužili da se nađu u filmografiji jednog velikana – budalasti Fantom iz opere (Il fantasma dell’opera, 1998), neujednačeni Igrač karata (Il cartaiao, 2004), traljavi Giallo (2009)… Godine 2007. Arđento je konačno kompletirao trilogiju Tri majke hororom Majka svih suza (La Terza madre), mada taj film, iako na mahove zanimljiv, nije bio ni prineti  ranije pomenutim ostvarenjima Suspiria i Inferno.

Arđentova, za sada, poslednja režija dogodila se pre gotovo deset godina, kada je predstavio svoj prvi 3D film, kostimiranu zbrku koja je više podsećala na poznog Šotru nego na ranog Arđenta. Drakula (Dracula 3D, 2012),  je sa punim pravom masakriran od strane kritičara, a uz to je i loše prošao na blagajnama.

Paradoksalno, najbolji Arđentov autorski rad u poslednjih 15 godina nije film, već strip. U pitanju je redovna epizoda Dilana Doga naslovljena Duboko crnilo koja je u Italiji premijerno objavljena pre tri godine, a kod nas je nedavno stigla na kioske gde je još uvek možete nabaviti. Nije tajna da je Arđentov impresivni opus uticao na Ticijana Sklavija i druge scenariste koji su tokom godina radili na čuvenom Bonelijevom serijalu, pa je Duboko crnilo (Profondo nero), na izvestan način, prilika da se taj dug vrati i da onaj koji je toliko dugo nadahnjivao sada i zvanično uđe u kanon Dilana Doga.

Priča, koju je Arđento napisao zajedno sa svojim prijateljem i saradnikom Stefanom Pijanijem, vrti se oko Dilanovih pokušaja da uđe u trag misterioznoj Beatriks, poznatoj i pod nadimkom Bea i umetničkim imenom Laida, crnokosoj lepotici specijalizovanoj za fotografije sado-mazohističke tematike. Zvuči pikantno? Pa, i jeste. Onoliko koliko je to Boneli editore dozvolio. Arđento i Pijani nude jednu sasvim zadovoljavajuću priču o opsesiji i potrazi, misteriju koja se lepo zapliće i raspliće i koja je napisana u giallo tradiciji (za neinicirane: giallo je podžanr nasilnog i stilizovanog trilera koga su proslavili Mario Bava i Dario Arđento), sa ubicom koji iz potaje vreba lepe žene i prizorima ruke u crnoj rukavici koja drži nož (što je jedan od Arđentovih zaštitinih znakova).

Bez obzira na naslov koji je omaž jednom od najpoznatijih filmova ovog autora (Profondo rosso – Profondo nero), Duboko crnilo nije samo puka kopija postojećeg, već autentična krimi-misterija sa dodirom natprirodnog. Mešanje sna i jave, toliko često u Arđentovim režijama, zastupljeno je i u ovom stripu, tako da nije teško zamisliti ove epizodu kao film – svi potrebni elementi su tu. Dario Arđento je poznat kao vrhunski stilista, tako da je bila pametna odluka da u Dubokom crnilu bude uparen sa crtačem Koradom Roijem. Roi je ovde u punoj formi (pored crnog i belog, tu je i obilje sivih prelaza koji veoma lepo „senče“ table), lepo mu je leglo sado-mazohističko okruženje u kojem se kreću junaci. Pored Dilana koji je za petama Beatriks, tu su još tri važna lika: pričljiva fotografkinja Elsi Arlington (koja je opsednuta Dilanom i koja ga uvodi u svet „mračne umetnosti“), androgina Čejsiti (Beina cimerka i žena koja deli Dilanovu opsesiju) i plavokosa baronica Meri-En Bouls-Ris (još jedna opasna mlada dama sa BDSM sklonostima).

U zbiru: pred nama je jedna veoma atmosferična epizoda, ne u kategoriji onih esencijalnih (kojih, usotalom, u poslednje vreme gotovo da i nema u regularnoj seriji), ali svakako među boljim i zanimljivijim, pa samim tim nezaobilazna za sve koji vole ovaj strip-serijal i/ili Darija Arđenta. Vesli četvrtak će krajem godine objaviti posebno izdanje Dubokog crnila – tvrdoukoričeno, u velikom formatu i sa opsežnim esejem dr Dejana Ognjanovića – ali već i ova „kiosk varijanta“ daje do znanja da je u pitanju prvoklasni popkulturni događaj. Arđento se definitivno nije obrukao.

Danas, kada su legendarni reditelji horor filmova iz 70-ih i 80-ih uglavnom mrtvi (Ves Krejven, Tob Huper, Džordž Romero, Stjuart Gordon) ili već godinama ne snimaju (Džon Karpenter), Arđento je, uz Dejvida Kronenberga, jedini koji je još uvek aktivan. Prošle godine je preminula i Arđentova muza, saradnica, glumica i majka njegove ćerke Azije – Darija Nikolodi, što je bio samo još podsećanje da je život kratak i da nam svima vreme ističe. Možda je to shvatio i Arđento, te odlučio da se ovog leta vrati u filmsku arenu. Večiti provokator Gaspar Noe će na predstojećem izdanju Kanskog festivala premijerno prikazati svoju novu režiju, film Vrtlog (Vortex, 2021), u kome upravo Arđento, zajedno sa Fransoaz Lebrun, tumači glavnu ulogu. O ovom pseudo-dokumentarističkom ostvarenju snimanom u tajnosti za vreme Kovid epidemije se za sada zna veoma malo, ali ono što je sigurno jeste da ćemo biti počašćenim nečim istinski uznemirujućim i drugačijim, ta da ravnodušnih svakako neće biti.

Na sve to, ovih dana počinje snimanje Arđentovog novog trilera – dugoodlaganih Tamnih naočara (Occhiali neri) u kome glavnu ulogu, umesto najavljene Stejsi Martin, tumači italijanska glumica Ilenija Pastoreli, a u kome će se, u manjoj ulozi, pojaviti i rediteljeva ćerka Azija Arđento. Rad na ovom projektu je počeo još 2002. godine, ali su brojne peripetije dovele do odlaganja snimanja. Ilenija Pastoreli u Tamnim naočarim glumi Dijanu, ženu koja će, tokom očajničkom pokušaja da pobegne ubici, izazvati fatalnu saobraćajnu nezgodu i pritom izgubiti vid. Uz pomoć desetogodišnjeg dečaka čiji su roditelji nastradali u sudaru, Dijana će nastaviti svoj beg… Scenario za ovaj triler napisali su Arđento i njegov dugogodišnji saradnik Franko Ferini (Natprirodna pojava, Opera, Stendalov sindrom, Spirala straha). Da li će Tamne naočare biti Arđentov povratak u nekadašnju rediteljsku formu? Nadajmo se da je tako. Film se u bioskopima očekuje u prvoj polovini 2022. godine.

Naslovna fotografija: Getty Images