Književni klasici u novom ruhu: „Piknik pored puta“ braće Strugacki, roman koji je nadahnuo Tarkovskog

Tokom prošle godine beogradski Plato je ponovo objavio kultni naučnofantastični roman Piknik pored puta Arkadija i Borisa Strugackog. Novo izdanje donosi novo rešenje korica i već dobro poznati prevod Milana Čolića (1934-2016), osvedočenog prevodioca sa ruskog (i češkog) koji je tokom svoje duge karijere prevodio klasike poput Bulgakova i Hrabala. Ovaj kratki roman od oko 170 stranica, premijerno objavljen 1972. godine, danas uživa kultni status i smatra se remek-delom žanra naučne fantastike. Piknik je 1979. godine poslužio kao predložak za film Stalker Andreja Tarkovskog koji je preuzeo osnovnu postavku o Zonama, mestima poseta vanzemaljaca koje kriju velike tajne i opasnosti, a koje posećuju stalkeri, ljudi obučeni da se snađu u takvim ekstremnim situacijama.

Iako im je sama narativna srž identična, roman i film se znatno razlikuju po tonu i tempu. Tarkovski je snimio spor i narativno ogoljen film sa svega nekoliko likova čija se radnja odvija tokom kratkog vremenskog perioda. Roman je znatno dinamičniji i opsežniji, te obuhvata, otprilike, osam godina. Nakon kratkog uvoda, zapravo izvoda iz intervjua sa nobelovcem Valentinom Pilmanom, jednim od epizodnih likova u romanu, ređaju se četiri veće celine: prva, druga i četvrta su date iz perspektive Redrika Šuharta, odvažnog mladog stalkera, a kroz tri vremenska perioda (Reda, ili Riđeg, „upoznajemo“ kada mu je svega 23 godine, dok će kasnije imati 28 tj. 31 godinu), dok je treća ispričana iz vizure Ričarda H. Nunana, Redovog prijatelja i čoveka koji pokušava da izdejstvuje da se iz Zone izvuče što više artefakata za koje se veruje da poseduju posebne moći.

Braća Strugacki u svom romanu grade razvijenu i razmahnutu fabulu, krcatu likovima i motivima, a bogami i uzbuđenjima. Ono što je kod Tarkovskog samo naznačeno, u romanu je mnogo detaljnije razrađeno i predstavljeno. Pojava Zona menja svet, a braća Strugacki sve to prikazuju veoma plastično, sa narativnim ukrasima koji upotpunjuju likove i postapokaliptično okruženje koje njih dvojica tako uverljivo oslikavaju, dok fragmentarnost romana čitaoca stalno drži na oprezu kako bi povezao događaje i sklopio širu sliku. Kroz četiri veće celine defiluju brojni likovi. Pored Redrika Šuharta, na prvi pogled jednostavnog čoveka koji samo želi da zaštiti svoju porodicu, tu je i njegov prijatelj Kiril sa Međunarodnog instituta vanzemaljskih kultura i već pomenuti Dik Nunan, zatim Redova devojka (i kasnije supruga) Guta sa kojom ima ćerku Martišku, mutiranu devojčicu koja je svojevrsno dete Zone, te prevrtljivi stalker Barbridž i njegova deca Dina i Artur…

Narativno veoma gust, Piknik je prava riznica motiva. Iako prevashodno pripada naučnofantastićnom žanru, roman poseduje i  brojne jezive detalje koji ga približavaju hororu: a sve su to elementi kojima braća Strugacki odlično barataju. Tajne Zone su samo zagrebane u Pikniku, s tim da nastavak romana nikada nije napisan – čitalačkoj mašti je ostavljeno da, po vlastitom nahođenju, popuni praznine i dokuči konačno razrešenje. Poklonici ruske naučne fantastike su u prilici da pročitaju još dva romana braće Strugacki u svežim srpskim izdanjima – u pitanju su romani Ponedeljak počinje u суботу (prvi put na srpskom) i Teško je biti Bog, oba u izdanju novosadske Čarobne knjige.